Η Νόσος των Τυπογράφων και το Αντιμόνιο
Όταν το επάγγελμα του τυπογράφου ήταν άκρως επικίνδυνο!
Το αντιμόνιο είναι ένα σχετικά σπάνιο υλικό, γνωστό από τα -πολύ- αρχαία χρόνια. Είναι στοιχείο της πέμπτης ομάδας του περιοδικού συστήματος, όπως και το αρσενικό που, το τονίζουμε αυτό, έχει παρόμοιες χημικές ιδιότητες.
Στην Ευρώπη υπάρχουν ελάχιστα κοιτάσματα τα οποία δεν συμφέρουν εξόρυξης ή επεξεργασίας οπότε όλες οι χώρες της εξαρτώνται αποκλειστικά από τις εισαγωγές. Το 87% της παγκόσμιας παραγωγής προέρχεται από την Κίνα και το 11% από το Βιετνάμ.
Στη χώρα μας έχουμε δύο παλαιά, εγκαταλειμμένα πια λατομεία από τα οποία έβγαινε -μετά από επεξεργασία- αντιμόνιο, με πιο γνωστό αυτό της βορείου Χίου στον Κέραμο που έκλεισε το 1952 και με πρώτη χρήση το 1897.
Μία από τις ιδιότητές του αντιμονίου είναι πως όταν προστεθεί σε συγκεκριμμένα μεταλλικά κράμματα τα καθιστά πιο ανθεκτικά, προσδίδοντάς τους σκληρότητα και μηχανική αντοχή. Αυτός ήταν και ο λόγος που το υλικό χρησιμοποιήθηκε στα μεταλλικά στοιχεία των παλαιών τυπογραφείων.
Το αντιμόνιο αποτελεί το 8 έως και 20% του κράματος των τυπογραφικών στοιχείων και η επαφή με το υλικό προκαλεί -δυστυχώς- χρόνια δηλητηρίαση. Συσσωρεύεται σιγά σιγά στον οργανισμό ενώ μεταβολίζεται πολύ δύσκολα όπως και το αρσενικό, «αγαπημένο» δηλητήριο των ιστοριών της Αγκάθα Κρίστι. Ωστόσο είναι λιγότερο τοξικό.
Να αναφέρω εδώ πως το υπόλοπο ποσοστό στοιχείων που συμπληρώνουν το κράμμα των μεταλλικών τυπογραφικών στοιχείων είναι ο κασσίτερος και ο μόλυβδος. Ο τελευταίος προκαλεί βλάβες σε νεφρά, συκώτι και αίμα, αλλεργίες, βλάβη σε πνεύμονες και καρκινογενέσεις!
Ενας από τους τρόπους ρύθμισης αυτών των σοβαρών παρενεργειών προσέφερε η κατανάλωση γάλακτος στη διάρκεια της εργασίας. Το έξοδο κάλυπτε ο εργοδότης μέσω ειδικής, συλλογικής σύμβασης. Φυσικά δεν αποτελούσε το αντιμόνιο και ο μόλυβδος τους μοναδικούς κινδύνους για την υγεία των εργαζομένων σε ένα τυπογραφείο. Να προσθέσουμε τους διαλύτες, τις αναθυμιάσεις, τον θόρυβο, τη θερμότητα κ.ά.
Δεν είναι τυχαίο πως έξω από το παλιό λατομείο αντιμονίτη (το αντιμόνιο εξάγεται μετά από ειδική επεξεργασία) της Κεράμου στη Χίο υπάρχει ένα μικρό μνημείο -τοποθετήκε μεταγενέστερα- στο οποίο αναφέρονται μερικές δεκάδες ονόματα. Όλοι, εργάτες του λατομείου που έχασαν τη ζωή τους εκεί και από πίσω μια γαλλική εταιρία που αρνιόταν να προσφέρει γάλα και είδη προστασίας στους εργαζόμενούς της.
Αν και οι ενώσεις του αντιμονίου είναι τοξικές, πολλές από αυτές χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς. Για παράδειγμα, σε ορισμένα φάρμακα γρίπης και κρυολογήματος χρησιμοποιούνται ενώσεις αντιμονίου.